Interview van Erik Hutter, in Share International, juli 2009

Dries van Agt was minister van justitie (1971-1977) en premier (1977-1982) van Nederland. Daarvoor was hij o.a. advocaat en hoogleraar aan de Universiteit van Nijmegen. Nadat hij de landelijke politiek vaarwel had gezegd, is hij o.a. vertegenwoordiger van de Europese Unie in Japan en de Verenigde Staten geweest. In augustus 2005 leidde hij een Europese delegatie bij een “fact finding” bezoek aan Israël en de Palestijnse gebieden. Dat bezoek heeft hem doordrongen van de bijzonder schrijnende situatie waarin de Palestijnen zich al generatieslang bevinden. Sindsdien is hij een onvermoeibaar strijder voor de rechten van de Palestijnen geworden. Daarmee is hij één van de zeer weinige bekende Nederlanders die openlijk zijn sympathie voor de Palestijnen laat blijken.

Share International: U staat bekend als iemand die met enorm veel passie spreekt over de Palestijnse zaak. Ik heb u in december op tv gezien (Nova), onmiddellijk na de aanval van Israël op de Gazastrook, en ook als ik uw website lees dan spreekt daar een enorme passie uit. Waar komt die passie vandaan?
Dries van Agt: Een van de vragen die mij telkens weer worden gesteld is: “Waarom maakt u zich zo druk over Palestina en de Palestijnen? Waarom bekritiseert u Israël zo vaak en hevig, terwijl we u nooit horen spreken over Tibet, Darfur, Oost-Congo en andere brandhaarden in de wereld waar de nood en de ellende en het onrecht nog veel ernstiger zijn?” Mijn antwoord is als volgt: ik ben naar afkomst en vorming iemand geworden die een diepe belangstelling heeft voor wat wij altijd noemden, en nog wel, “het heilig land”. Het feit ik christen ben is één factor die mij bijzonder fixeert op dát land. De tweede is: ik ben op en top jurist, dat is te zeggen niet de zoveelste die ooit een meestertitel heeft gehaald en vervolgens allerlei andere dingen is gaan doen. Ik behoor tot die kleinere categorie die verkleefd is gebleven, met hart en ziel, aan het métier. En mij beroert het dus in ver bovengemiddelde mate dat de staat Israël zo vaak en zo ernstig het internationale recht vertrapt. In een globaliserende wereld zijn wij er hard aan toe om een rechtstaat in het groot te maken op wereldschaal. Maar daarvoor is het nodig dat we eerbiedig en zorgvuldig omgaan met het internationale recht dat we al hebben. Dat is nog onvoldoende, maar moet wel behoed en ontwikkeld worden. En Israël is dan nog bovendien een land dat zich er op laat voorstaan dat het behoort tot de kring der beschaafde naties. 

SI: Israël noemt zichzelf een “oase van beschaving” in het Midden-Oosten.
DvA: “Een oase van beschaving”, jazeker, dat is nog veel beter gezegd. “Een oase van beschaving” in het Midden-Oosten, een voorbeeld, een model voor velen. Israël neem ik het ook daarom bovengemiddeld kwalijk dat zij handelen zoals zij doen. En de derde overweging is dat ik Europeaan ben. Deze miserabele situatie zou vrijwel zeker niet zijn ontstaan zonder Wereldoorlog 1, de Balfour-verklaring in 1917, en het Britse Mandaat.(1) Zonder die Britse bemoeiing met het Midden-Oosten (de Fransen hebben trouwens ook aardig meegedaan aan het verdelen van de buit van het Ottomaanse Rijk), zouden de zaken bijna zeker anders zijn gelopen. Groot-Brittannië is een Europees land, en als Europeaan ben ik daar dus ook bij betrokken. En dat geldt natuurlijk a fortiori voor Duitsland en de holocaust. Zonder die twee zou niet op zo overrompelende wijze een zo expansionistisch Israël, Zion, zijn ontstaan. Als Europeaan voel ik dus een toegespitste verantwoordelijkheid om te proberen daaraan wat te doen. Dat is het drievoudige antwoord. 

SI: Iets wat mij altijd verbaast als ik naar de politiek kijk, we hebben het nu recent ook weer gezien met de oorlog in Gaza, is dat kennelijk bijna geen enkele politicus in staat is om tot een duidelijke uitspraak te komen en tot een veroordeling van het geweld van Israël.Er wordt altijd met twee maten gemeten: als Hamas iets verkeerds doet, en het is vaak ook verkeerd, dan wordt dat onmiddellijk in extreme mate veroordeeld, terwijl het geweld van Israël altijd wordt goedgepraat.U bent zelf politicus geweest, waarom gebeurt het iedere keer toch weer dat mensen geen oog willen hebben voor de Palestijnse kant van de zaak? 
DvA: Zeker één van de redenen, en wellicht de hoofdreden (dat geldt ongetwijfeld voor Nederland maar ik vermoed niet alleen voor Nederland) zijn de onverwerkte schuldgevoelens over de holocaust. Vooral sinds we in het laatste decennium verrast zijn door een aantal publicaties van historici die hebben aangetoond dat de zelfgenoegzaamheid waarmee we vroeger dachten en spraken over hoe flink wij waren in 40-45, volstrekt misplaatst is, en dat wij behoorlijk hebben gefaald, de goeden niet te na gesproken uiteraard, in het beschutten van de Joodse mensen in ons midden. Er wordt vaak naar Denemarken verwezen, ook een klein land, waar de Joden er veel minder slecht aan toe zijn geweest omdat de Denen flinker optraden dan wij hebben gedaan. Dat is hard aangekomen, en we zijn sindsdien in een kramp geschoten van te willen overcompenseren. Als gevolg van de onzalige identificatie tussen dé Joden, het Joodse volk en de staat Israël, wordt die staat door dik en dun gesteund. Dat is wel de hoofdfactor, denk ik. 

SI: Nu na de oorlog in Gaza, die alleen maar weer meer haat en ellende heeft gezaaid, is de vraag: hoe nu verder? Welke oplossingen zijn er?
DvA: Dat is uiterst moeilijk. Ik ben de enige niet die zich heeft moeten schikken in de miserabele conclusie dat er zonder ingrijpen, althans forse pressie van buitenaf, niks redelijks uit de bus kan komen, dus geen rechtvaardige vrede, waarmee ik bedoel: op internationaal recht gebaseerde vrede. Dat kan niet meer zonder pressie van buitenaf, het omgekeerd van wat de Verenigde Staten voortdurend hebben gedaan. Die hebben Israël, enfin dat weten we allemaal, voortdurend aangemoedigd om vooral door te gaan met waarmee dat land bezig was. Waar moet die pressie vandaan komen? Er is een Obama-euforie, die is nog niet weggeëbd, maar ik denk dat we ons met Barack Obama, een hoogst interessante man, in deze zaak niet rijk moeten rekenen. De reden daarvoor kennen we ook: Obama heeft in zijn verkiezingscampagne, met name in zijn optreden voor AIPAC (American Israel Public Affairs Commitee), dé lobbygroep bij uitnemendheid daar, uitspraken gedaan die niet minder pro-Israël waren dan die van John McCain. 

SI: Hij heeft met die uitspraken zelfs George Bush nog rechts ingehaald.
DvA: Jazeker. Dat was dan wel campagnetaal, hij kon niet zonder die stemmen, met name niet zonder de duiten die daar zitten. Maar goed, het is dan toch maar gebeurd, en bovendien heeft hij zich nu omringd met heel veel topmensen in zijn staf en naaste omgeving die associaties hebben met AIPAC of soortgelijke organisaties. Dus ik verwacht eigenlijk van Washington niet heel veel beter, maar valt het mee, dan so the better. Dan moet het initiatief uit Europa komen. Wij zijn daartoe volkomen onmachtig gebleken, helaas mede door toedoen van Nederland. Het is wel bekend: als er eens iemand in het EU-beraad een vingertje opsteekt met de suggestie “zouden we niet eens een waarschuwing richten aan het adres van Israël, ons ongenoegen laten blijken?” (er kan over belangrijke buitenlandse kwesties alleen in unanimiteit worden besloten), dan zijn het vrijwel werktuigelijk de Duitsers, de Engelsen en Nederland die dan moeilijk doen, zodat de vereiste unanimiteit niet tot stand kan komen. De Duitsers zet ik altijd buiten haakjes, want die zijn niet helemaal toerekenbaar als het over Israël gaat. Maar de Engelsen en de Nederlanders – dat is miserabel. 

SI: Het enige dat we nu hoorden tijdens de recente Gaza-oorlog was: “Israël heeft het recht zichzelf te verdedigen”, en dat is het dan. Terwijl er natuurlijk een gigantisch verhaal aan vast zit van wat er voor de beschietingen op Israël is gebeurd: het afknijpen van de Gazastrook, sluiten van de grenzen etc.
DvA: Het verhaal dat je in alle discussies met betrekking tot Israël-Palestina altijd weer tegenkomt, is het probleem van de sequentie – ik bedoel, de oorzaken en gevolgen reeks. Ook bij de Gaza-oorlog werd er voortdurend gesproken over die zogenaamde zelfverdediging: de Palestijnen, Hamas, die militanten, die bleven maar raketten afschieten op Israël, en daar moet toch eens een eind aan komen, dat kunnen we niet langer dulden. Dat gedrag is natuurlijk ook buitengewoon hinderlijk, en is ook onrechtmatig, in strijd met het volkenrecht. “Dus moesten wij wel optreden.” Nog afgedacht van de schreeuwende disproportionaliteit van dat optreden wordt in bijna alle publicaties die ik heb gezien en gehoord in de media verzuimd er gewag van te maken dat achter die beschietingen de blokkade van Gaza zit. Die blokkade bestaat eigenlijk al min of meer vanaf 1993, maar is verscherpt in 2006, onmiddellijk na de verkiezingsoverwinning van Hamas, bijna tot wurgens aan toe. En daar begint het verhaal, en niet bij die raketten. 

SI: We hebben het net gehad over de eventuele rol van Europa. Wat zou Europa kunnen doen?
DvA: Wat Europa kan doen is evident. Onze macht is de economische macht. Maar die is dan ook heel groot. Dat is weliswaar het enige dat we hebben, maar het is genoeg. Ongeveer tweederde van de Israëlische export gaat naar Europa. Wij zouden dus, als we de politieke wil hadden, heel veel kunnen uitrichten met het EU-Israël associatieverdrag, artikel 2.(2) Onlangs heeft het gedrag van de EU het zenith van de absurditeit bereikt. In mei-juni 2008 werd het 60-jarige bestaan van Israël gevierd, en toen hebben de Israëli’s gevraagd om verinniging, verbreding, verdieping van de betrekkingen, die toch al stevig zijn, met de EU. En daar is principieel “ja” op gezegd, en de rest is een kwestie van uitwerking. Dit vind ik de waanzin ten top: de EU kan geen krachtiger aanmoediging geven om vooral door te gaan met het plegen van onrecht. Daar begrijp ik helemaal niets van, dat neem ik alle EU-landen kwalijk, ook Nederland. Wij kunnen wat doen, en we doen het niet, dus zijn we medeplichtig aan het grandioze onrecht dat daar geschiedt. 

SI: Hoe kijkt u tegen Hamas aan? In de media lees je vaak dat Hamas de problemen zou veroorzaken door, zoals u net al noemde, raketten af te schieten op Israël, maar ze zijn wel de wettig gekozen regering van Palestina.
DvA: Hamas, u zegt het terecht, is de wettig gekozen regering van de Palestijnen in verkiezingen (a) die wij van het Westen vurig gewenst hebben; (b) die naar het oordeel van alle waarnemers correct zijn verlopen. Ik zou geen daad van krachtiger anti-reclame tegen democratisering kunnen bedenken dan wat we gedaan hebben in antwoord op die verkiezingen en blijven doen tot op vandaag. Zes en veertig, of daaromtrent, Hamas-parlementariërs zitten nu in Israëlische gevangenissen, ze zijn vrij snel na de verkiezingen al opgepakt en opgesloten, plus een aantal Hamas-ministers. Maar ik hoor niks, helemaal niks uit de democratische wereld. 

SI: Als het andersom zou gebeuren zou de wereld te klein zijn.
DvA: De wereld zou ontploffen van verontwaardiging!Nu nog iets over Hamas. Het is niet zo, dat Hamas het zoeken naar vrede telkens verpest door met raketten te beginnen, het is eerder andersom. Een studie in mijn dossier, met veel zorg gemaakt door een geestverwante vriend, wijst uit dat het Hamas is geweest die een aantal malen bestanden heeft ingesteld. Eenzijdig, tweezijdig kon niet, want Israël wil niet met Hamas praten. Het is herhaaldelijk gebeurd dat die bestanden werden vernield doordat Israël begon met gewelddaden, zoals targeted killings, tijdens het bestand. Invallen in Gaza, beschietingen vanuit de zee, het drama in Beit Hanoun, daar is een familie van 9 of 10 mensen doodgeschoten. Deze studie bevat een volledig overzicht van de waarachtige gebeurtenissen – dan zie je het patroon: Hamas stelt bestanden in en Israël vernielt ze. 

SI: In de recente oorlog lazen en hoorden we overal dat Hamas op 19 december het bestand had geschonden, maar op 4 november 2008 vond er al een moordaanslag van het Israëlische leger plaats op zes Hamas-leden. Dat lees je nergens, ik heb het toevallig in The Guardian gelezen, maar daar wordt bijna nooit over geschreven in de media.
DvA: Bijna nooit. Onze mensen worden voortdurend misleid door de kreupele berichtgeving, waarschijnlijk meer door onkunde dan door kwade trouw, maar in ieder geval het effect is er.U zegt het terecht, in de nacht van de verkiezing van Obama, de aandacht van de hele wereld was elders, is het Israëlische leger de Gazastrook binnengetrokken, en heeft het zes Palestijnen gedood om een volkomen onduidelijke reden. Dat was een notoire schending van het bestand.Maar ook op een andere manier heeft Israël het bestand geschonden. De Palestijnen mochten erop rekenen, na mededelingen vanuit Cairo (Egypte), dat de blokkade zo niet opgeheven dan toch wel verminderd zou worden. De Palestijnen rekenden daar ook op, omdat er vrijwel geen raketten op Israël werden afgeschoten. Er was wel eens een uitschieter van de Islamitische Jihad, maar het ging heel goed met dat bestand – 0 slachtoffers aan Israëlische zijde, in ieder geval. Maar Israël heeft die blokkade volledig gehandhaafd, en de verontwaardiging daarover bij de Gazanen is zo tot kookhitte gestegen dat het voor mensen als premier Haniye (een gematigde Hamas-leider) bijna ondoenlijk werd om dat bestand te handhaven. Het gevolg is dat er dan toch weer raketten werden afgeschoten. Dat levert de Palestijnen alleen maar politiek nadeel op. 

SI: Op dat moment was het ook twee maanden voor de verkiezingen in Israël, dus leiders als Barak en Livni wilden heel graag laten zien dat zij op krachtige wijze de belangen van het Israëlische volk kunnen verdedigen. Het was ook een soort revanche voor de Libanon-oorlog van 2006 die niet het militaire succes heeft opgeleverd dat ze hadden verwacht. Het zal deels ook wel gewerkt hebben, maar het is onvoorstelbaar dat dat soort mechanismen dan een rol speelt. 
DvA: Die opzet is wel geslaagd. Het leger heeft zijn prestige hersteld.De verkiezingen van februari zullen zeker een rol hebben gespeeld bij de datering van de inval van het Israëlische leger in Gaza op 27 december. De Israëlische politici wilden zich flink tonen. Ook was er sprake van de schemeruurtjes van Bush, en Obama was nog niet aan de macht.

SI: De oorlog hield ook vlak voor de inauguratie van Barack Obama op 20 januari op, dat lijkt me ook niet toevallig. 
DvA: Zeer juist – allemaal schrander geprogrammeerd.

SI: U noemde net premier Ismail Haniye als gematigde leider binnen Hamas. Ook een leider als Khaled Meshal is redelijk gematigd. Zou het niet zinvol zijn als Europa eens met dat soort mensen rond de tafel zou gaan zitten?
DvA: Ja, dat zou zeker moeten. Gelukkig beginnen steeds meer mensen en instanties dat te zeggen. Zo heeft IKV-Pax Christi [vredesbeweging in Nederland] recent een rapport “Praten met Hamas” uitgebracht. Er zijn wel verschuivingen aan de gang in dit land, maar ze komen laat en voltrekken zich langzaam. 

SI: Wat zou de individuele burger kunnen doen? 
DvA: Dat is ongelofelijk moeilijk. Ik houd veel spreekbeurten, en dan komen mensen allicht met die vraag: “Wat kunnen wij doen?” En dan zeg ik: “Het enige dat u kunt doen, maar dat moet u dan ook doen, is herrie trappen in uw eigen politieke partij. U moet het uitschreeuwen dat zoveel onrecht blijft geschieden, mede dankzij de passiviteit, of erger, van onze eigen politieke voorlieden.” Lees ze de Levieten, om het pikant te zeggen. Lees ze de Levieten, en zeg: “We pikken dit niet langer.” Dat moet er gebeuren. Zoals het volk in beweging kwam toen het over Zuid-Afrika ging, dat zou eigenlijk het voorbeeld moeten zijn. 

SI: Dat is dus ook weer zo’n punt. Het was vroeger geen probleem om een economische boycot tegen Zuid-Afrika in te stellen, terwijl ik eigenlijk denk dat de situatie in Israël veel erger is dan de situatie in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid.
DvA: Dat zegt Desmond Tutu ook, en die kan het weten. 

SI: Ook dat is weer een kwestie van met twee maten meten. Dat is altijd weer een rode draad die door het verhaal heen loopt. 
DvA: Zo is het, het is absurd, maar het is wat sommige politici zeggen: “Wat we Israël laten doen zouden we van geen enkel ander land tolereren.” Dat is helemaal waar. Als inderdaad binnen alle politieke partijen aanzienlijke aantallen mensen opstaan, dan gaan er dingen veranderen. Het volk komt nog steeds niet uit z’n lethargie tevoorschijn. 

SI: Het raakt mensen zelf niet, misschien dat dat een factor van belang is.
DvA: Dat was bij Zuid-Afrika toch eigenlijk ook het geval, en daar liepen ze wel warm voor. En er is natuurlijk, het hangt ook met de holocaust samen, een panische angst bij velen om van anti-semitisme te worden beticht. 

SI: Wat is de beste oplossing? Ik neem aan dat u nog steeds een voorstander bent van een twee-staten oplossing, maar dat lijkt in de loop der jaren steeds moeilijker te worden.
DvA: Precies, ik ben er een voorstander van, faute de mieux, omdat er niets beters te bedenken valt. Het is verre van ideaal, en het is eigenlijk ook onrechtvaardig omdat de Palestijnen maar eenvijfde overhouden van wat ze voordien eeuwenlang als hun land hebben beschouwd. Maar die eenvijfde zouden ze in ieder geval moeten hebben en dan integraal. Helaas kan ik het geloof niet meer opbrengen dat Israël zover te krijgen zal zijn om alle nederzettingen op te ruimen.Israël plant nu een snoer van bantoestans, een aantal eilandjes, allemaal binnen Israëlisch gebied, die de Palestijnen, als zij dat zo graag willen, bij elkaar tellende “onze staat” zouden mogen noemen. Ik denk dat Israël de kans op de totstandkoming van een werkelijk levensvatbare Palestijnse staat op eenvijfde al onmogelijk heeft gemaakt en dagelijks doorgaat om dat verder onmogelijk te maken. Want één van de absurditeiten waar we voortdurend tegenaan lopen is dat ook onder de zogenaamde post-Annapolis onderhandelingen er olijk en vrolijk is doorgebouwd aan meer en grotere nederzettingen.

SI: Op de Westoever en bij Jeruzalem. 
DvA: In Jeruzalem al helemaal, maar zelfs op de Westoever nog. Dus steeds dag wordt die twee-staten oplossing irreëler, surrealistischer zelfs. Wat houd je dan over? Dat is natuurlijk waar de Israëli’s bang voor zijn, de zogenaamde één-staat oplossing. Overigens, interessant, een oplossing waarvoor mensen van de allergrootste allure als Hannah Arendt [Joods-Duits-Amerikaanse filosofe, 1905-1975] al in de jaren ’40 hebben gepleit. Onlangs heb ik in de literatuur gevonden dat Hannah Arendt en Albert Einstein, allebei woonachtig in Amerika, vlak na de oorlog hebben gewaarschuwd tegen de komst van prominenten van de Likud (die toen de Herut heette) naar Amerika, want dat waren lieden met een gevaarlijke ideologie, zeiden Einstein en Arendt toen al. Logischerwijze is de één-staat oplossing het enige dat blijft, maar dat is het einde van de Joodse staat, zo niet morgen dan overmorgen.

SI: Het merkwaardige is dat ook de Israëlische premier Olmert recent heeft gepleit voor een twee-staten oplossing, omdat hij doodsbenauwd is dat anders alleen nog maar een één-staat oplossing voorhanden is.
DvA: Ja, premier Olmert heeft inderdaad, nadat bekend was geworden dat hij wegging, in een merkwaardig interview gezegd: “We moeten maar gauw de Westbank zo ongeveer aan de Palestijnen geven. Want anders gaat het mis, en moeten we allemaal in één staat wonen”, en dan is het gedaan met het zionisme. 

SI: Maar in plaats van dat je dat besef nou terugziet in de politiek van Israël, dat gebeurt gewoon niet.
DvA: Helemaal niet! Bovendien, wat Olmert toen zei, had hij eerder ook kunnen bedenken. 

SI: U vindt op zich wel dat Israël bestaansrecht heeft? 
DvA: Ja, dat vind ik wel: ik tast het bestaansrecht van de staat Israël niet aan. Maar het moet dan wel een staat zijn die zich fatsoenlijk, dat wil zeggen naar de normen van het geldende internationale recht gedraagt. Zie wat Israël doet met de Muur en het Internationale Hof. In de periode 2002-2003 viel de beslissing: we gaan de Muur bouwen, en het tracé zal merendeels over Palestijns gebied lopen. Dus annexatie. Groot rumoer bij de Palestijnen, en terecht. Een aantal verstandige mensen heeft het Palestijnse leiderschap ertoe kunnen bewegen op de vreedzaamst denkbare wijze naar een oplossing te zoeken door naar de hoogste rechter van de wereld te gaan. Dat is gebeurd. Wat mij mateloos boos maakt omtrent dit verhaal is dat Israël, ik geloof dezelfde avond nog dat het Hof had gesproken, bij monde van een politiek leider de wereld via het tv-scherm heeft doen weten dat Israël zich van deze uitspraak niets zou aantrekken, want “het Hof is niet bevoegd, het is maar een advisory opinion, en adviezen kunnen we naast ons neerleggen”. Een advisory opinion, ze wisten natuurlijk beter. Het verhaal wordt misschien een beetje technisch, maar volgens het statuut van het Hof viel de uitspraak inderdaad in de categorie advisory opinion. Iets anders kon het niet zijn omdat niet beide partijen de zaak aan het Hof hadden voorgelegd zodat het een bindende uitspraak had kunnen geven. Een advisory opinion dan? In de uitspraak van het Hof staat in klare bewoordingen wat terzake geldend internationaal recht is. Het Hof maakt geen recht maar verklaart, legt uit, leest het internationale recht. Met andere woorden, die uitspraak is naar z’n aard, naar z’n inhoud volstrekt declaratoir.

SI: Het is natuurlijk de stijl die we kennen van Israël: ook alle resoluties van de Veiligheidsraad legt het naast zich neer, terwijl in het geval van Irak dat een reden was om een oorlog tegen Irak te beginnen. Ik wil uiteraard niet pleiten voor een oorlog tegen Israël, maar het is wel het twee-sporen beleid waar de wereld zich permanent in bevindt.
DvA: Ja, het verhaal is ook in het Nederlandse parlement verteld: vier keer had Saddam al een resolutie veronachtzaamd, terwijl het bij Israël om tientallen resoluties gaat.

SI: Volgens mij is het wel ergens in de 60.
DvA: Ze zijn niet meer te tellen. Je raakt de tel kwijt.

SI: We hebben het zojuist over Hamas gehad. Op uw website spreekt u over een onthullend rapport van de speciale afgezant van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, die zegt dat de VS er alles aan heeft gedaan om tweespalt tussen Fatah en Hamas te creëren. Kunt u daar wat meer over vertellen? 
DvA: Ja. Zodra Hamas de verkiezingsoverwinning had behaald, is Washington al virulent geworden, met name in de kring van de neo-conservatieven rondom Bush, om die overwinning te vernielen en wel door opperste tweespalt te scheppen tussen de Palestijnen onderling. Het was een kwestie van oppoken van een al smeulend vuurtje. Het moest alleen opgepookt worden om een uitslaande brand te worden. Dat is gebeurd in Washington onder leiding van Elliott Abrams, Deputy National Security Advisor van Bush. Er kwam een plan om Abbas te voorzien van een versterkte veiligheidsgarde waarmee hij zijn macht zou kunnen terugwinnen. Er zouden troepen moeten worden opgeleid in Egypte en Jordanië, die zouden moeten worden voorzien van wapens, Amerika zou ze wel betalen. De rapporten zijn uitgelekt, één daarvan via een Jordaanse krant. Hamas kwam er natuurlijk snel achter dat zulke machinaties aan de gang waren. Het is zelfs zo, lees ik in een artikel in de International Spectator, dat de in Jordanië opgeleide troepen met hun wapens door het Israëlische bezettingsleger werden begeleid naar Ramallah. Dat is pure collaboratie. Hamas heeft dat natuurlijk met lede ogen zien gebeuren. Ik zeg zeker niet dat alles goed is wat Hamas zegt en doet, maar het is zo nu en dan wel nodig om in te gaan tegen de trend om Hamas gelijk te stellen aan het absolute kwaad. 

SI: U zegt terecht: “Het vuurtje hoefde alleen maar opgestookt te worden.” Er was een groot leider in Yasser Arafat, die met zijn statuur en uitstraling de zaak bij elkaar hield. Eigenlijk is er nu precies gebeurd waar ik bang voor was toen hij overleed: dat er onderlinge mot zou komen, en dat de Palestijnen heel makkelijk tegen elkaar uitgespeeld zouden kunnen worden door de mensen die daar belang bij hebben. 
DvA: Dat is de structurele oorzaak van het probleem. Wat nog toegevoegd kan worden is het volgende: wij beseffen nog steeds onvoldoende dat dit volk nu 41 jaar bezet is, 41 jaar! Het is een volk met veel jonge mensen, die jonge mensen hebben niets anders gekend dan leven onder bezetting. Het is moeilijk om je er een voorstelling van te maken wat dat voor invloed heeft op de geestesgesteldheid van een volk, hoeveel dat stuk maakt in termen van maatschappelijke verbondenheid, hoe zeer het mensen drijft naar sauve qui peut. En specifiek over de collaboratie: je kunt wel vermoeden, hoe veel collaboratie er ondertussen is gekomen, vooral als gevolg van ondragelijke armoede, door toedoen van de schrandere Israëlische veiligheidsdienst die met grote zakken met geld rondgaat om fluisteraars te rekruteren, informanten. Dat is ongetwijfeld veel erger dan wij denken. Het wemelt nu denk ik van de collaboranten, de informanten, de verspieders, die goed betaald worden voor hun diensten, en dat ondergraaft de Palestijnse zaak op een verschrikkelijke manier. Ik denk dat ze meer in de kringen van het toch wel verrotte Fatah zitten dan bij Hamas, al zullen ze daar niet helemaal afwezig zijn. Dat is natuurlijk een factor van belang die de zaak nog triester maakt.

(1) Groot-Brittannië liet in 1917 via de Balfour-verklaring weten voorstander te zijn van de vestiging van “een nationaal tehuis” voor het Joodse volk in Palestina, dat tot en met de Eerste Wereldoorlog eeuwenlang deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. Toen het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog uiteen viel, verdeelden de Europese landen delen van het rijk onder elkaar. Groot-Brittannië kreeg het beheer (mandaat) over Palestina. Nadat in de jaren 40 een enorme uittocht van Joden uit Europa naar Palestina tot stand kwam, verdeelde de VN het gebied op zeer onrechtvaardige wijze over Israël en de Palestijnen. (2) In Artikel 2 van het EU-Israël Associatieverdrag is bepaald dat de betrekkingen tussen de Europese Unie en Israël gebaseerd zullen zijn op respect voor de mensenrechten.